Szalom! Kultura i tradycja żydowska.

czwartek, 13 czerwca 2024 9 min.

Artykuł redakcyjny

Dzielnica Kazimierz jest jednym z najważniejszych punktów turystycznych na mapie osób, które odwiedzają Kraków. Przyciąga turystów architekturą i sztuką. Spacerując klimatycznymi uliczkami Kazimierza można wczuć się w atmosferę dawnych lat, skosztować wyjątkowych dań, a to wszystko w towarzystwie niezwykłych, oryginalnych klezmerskich dźwięków (niegdyś muzyka związana z żydowskimi obrzędami religijnymi). To tutaj w zakamarkach i na dziedzińcach, często wykorzystywanych jako plany filmowe, można poczuć i zobaczyć żydowską historię.

zdjęcie: shutterstock.com/Gwiazda Dawida

Historia krakowskich Żydów

Data pojawienia się pierwszych Żydów w Krakowie nie jest dokładnie znana. Przypuszcza się, że mogli oni dotrzeć na te tereny już w XI wieku. Ustala się to na podstawie krótkich, lakonicznych wzmianek w dostępnych dokumentach. Pierwszy pisemny dokument, w którym zapisano imię i podano narodowość, jako żydowską pochodzi z 1287 roku. Dotyczy on morderstwa jakiego dokonano na Żydzie imieniem Charnisz. W średniowieczu zamieszkiwali oni na terenie całego Krakowa, ale żyli w swoich skupiskach, w konkretnych dzielnicach. Tworzyli własne struktury.

Pożar na Szewskiej w Krakowie

W XV wieku nasiliły się nastroje antyżydowskie, wybuchały liczne wrzawy. Pod koniec XV wieku w mieście wybuchł duży pożar, który strawił także część ulicy Szewskiej, na której zamieszkiwali Żydzi. To ich właśnie obarczono winą za wzniecenie pożaru. Konflikt między ludnością Krakowa a wyznawcami judaizmu nieustannie się pogłębiał. W związku z tym na mocy decyzji króla rozpoczęła się akcja przesiedleńcza ludności żydowskiej do Kazimierza. Zamieszkiwali oni tam zazwyczaj dobrowolnie gdyż czuli się bezpieczniej niż w Krakowie. Mimo wielu zakazów i ograniczeń, które na nich nałożono, żyli bardzo dostatnie. Sprzedawali towary luksusowe. Handlowali złotem, zegarkami czy materiałami szlachetnymi. Zajmowali się też pożyczaniem pieniędzy na procent lub pod zastaw.

archiwum redakcji Webcamera.pl

Król Jan II Kazimierz

Sytuacja dla całej społeczności Żydowskiej pogorszyła się w czasie najazdu Szwedów na Kraków. Po czasie okupacji szwedzkiej delegacja żydowska wystąpiła do króla, aby przeprosić za swoją wątpliwą etycznie postawę w czasie walki ze Szwedami. Król ostatecznie ich nie potępił w związku z tym, pozostali na Kazimierzu i zaczęli odbudowywać budynki i struktury zarządzające. Z czasem otrzymywali coraz większe przywileje i cofano im różne ograniczenia. Mimo, iż początkowo zamieszkiwali głównie Kazimierz to zaczęli osiedlać się ponownie w Krakowie. Mieli także swoich reprezentantów w radzie miasta.

Likwidacja Żydowskiego Getta

W okresie międzywojennym w Krakowie liczba Żydów przekraczała jedną czwartą całej społeczności. W czasie II wojny światowej po przymusowych wysiedleniach w Krakowie pozostało około szesnastu tysięcy Żydów (przed wybuchem wojny było ich około 64 tys.). Dla tych co zostali utworzono getto nazywając je żydowską dzielnica mieszkaniową, która mieściła się na terenach Podgórza. W czasie wojny sukcesywnie wywożono Żydów z getta do obozów pracy, z czasem teren ich zamieszkania zmniejszano. Podzielono go na dwie części na tych zdolnych do pracy oraz dzieci i starszych. Ostateczna likwidacja getta miała miejsce w marcu 1943 roku, kiedy to zdolnych do pracy wywieziono do obozów pracy, a pozostali trafili do Auschwitz lub zostali rozstrzelani.

Żydowskie Synagogi w Krakowie

W okresie przedwojennym funkcjonowało ponad 90 domów modlitw i synagog. Najwięcej z nich oczywiście na samym Kazimierzu. Obecnie na terenie Krakowa działają dwie, a czynne nabożeństwa odbywają się tylko w jednej z nich, synagodze Remuh. Krakowski Kazimierz wraz z siedmioma synagogami: Starą, Wysoką, Remuh, Poppera, Tempel, Kupa, Izaaka, został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako miejsce o ogromnym znaczeniu dla tożsamości i kultury żydowskiej.

Najbardziej znane synagogi na Kazimierzu:

Synagoga Remuh – wzniesiona w 1556 roku. Była darem żydowskiego kupca dla krakowskiego rabina zwanego Remuh. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku została odnowiona po zniszczeniach wojennych. Do synagogi przylega cmentarz żydowski. W czasie inwentaryzacji powojennej odnaleziono na nim około siedmiuset nagrobków. Część z tych, których nie udało się odrestaurować została wkomponowana w ścianę muru otaczającego synagogę. Jest ona jedną z dwóch czynnych do czasów obecnych synagog i odbywają się w niej regularne nabożeństwa. W niej głównie modlą się ortodoksyjni Żydzi.

Synagoga Wysoka – nazwa jej pochodzi od tego, że sala modlitw ulokowana była na pierwszym piętrze budynku. Na dole znajdowały się sklepy. Powstawała w latach 1556 – 1563 a zakończyła działanie w czasie II wojny światowej. Obecnie jest ona miejscem koncertów, wystaw. Znajduje się przy ulicy Józefa na Kazimierzu.

Synagoga Izaaka – powstała w XVII wieku. Jej fundatorem był Izaak Jakubowicz. Znjduje się na rogu ulicy Kupa i Izaaka. Po wojnie przejął ja Związek Artystów Polskich tworząc w jej wnętrzach pracownię rzeźbiarską. Pod koniec XX wieku została otwarta dla zwiedzających a dochody z prezentowanych wystaw pozwalały na utrzymanie synagogi. Można ją zwiedzać codziennie poza sobotami i dniami świąt żydowskich.

Synagoga Stara – jest jedną z najstarszych zachowanych synagog w Polsce. Do czasów II wojny światowej była ona ośrodkiem kulturalno-organizacyjnym gminy żydowskiej. Stara Synagoga mieści się przy ulicy Szerokiej 24 w Krakowie. Obecnie znajduje się tu oddział Muzeum Historycznego. Na wystawach stałych można poznawać historię, kulturę i religię Żydów. Liczne eksponaty zostały ofiarowane przez rożne instytucje a także osoby prywatne. Ekspozycja mieści się w głównej sali modlitewnej i w babińcu. Została podzielona na cztery tematy; historia synagogi, święta żydowskie, życie prywatne oraz Żydzi w czasie II wojny.

zdjęcie z kamery na Starą Synagogę w Krakowie

Żydowskie adresy na krakowskim Kazimierzu

Cały Kazimierz przesiąknięty jest żydowską historią i klimatem. Najbardziej znanymi ulicami, przy których znajduje się najwięcej budynków związanych z tradycją judaistyczną są: ulica Szeroka, Miodowa, św. Wawrzyńca, Wąska, Józefa.

Ulica Szeroka w Krakowie

Kraków ul. Szeroka 6: Mykwa
Kraków ul. Szeroka 40: Stary cmentarz przy synagodze Remuh
Kraków ul. Szeroka 16: Synagoga Poppera
Kraków ul. Szeroka 40: Synagoga Remuh
Kraków ul. Szeroka 24: Synagoga Stara

zdjęcie z kamery na ulicę Szeroką na Kazimierzu w Krakowie

Ulica Miodowa w Krakowie

Kraków ul. Miodowa 55: Cmentarz Nowy
Kraków ul. Miodowa 24: Synagoga Postępowa
Kraków ul. Miodowa 26: Szkoła ludowa Cheder Iwri i gimnazjum Tachkemoni

Domy Modlitw na Kazimierzu

Kraków ul. Meiselsa 17 - Dom modlitwy Bne Emuna – Centrum Kultury Żydowskiej
Kraków ul. Meiselsa 18 - Dom modlitwy Bractwa Psalmowego
Kraków ul. Jozefa 42 - Dom modlitwy Koba Itim l'Tora
Kraków ul. Berka Joselewicza 5 - Dom Mordechaja Gebirtiga
Kraków ul. Bocheńska 4 - Dom modlitwy Szejrit Bne Emuna

"Szalom na Szerokiej" czyli Festiwal Kultury Żydowskiej

Idea festiwalu zrodziła się w 1988 roku. A do dnia dzisiejszego odbyły się 32 edycje tego wydarzenia. Ma on na celu popularyzować kulturę żydowską i łączyć w jednym miejscu jej sympatyków z całego świata. Podczas niego jest także miejsce na poznanie i połączenie różnych kręgów i kultur. Umożliwienie wspólnego dialogu i udowodnienie, że mimo różnic jesteśmy w stanie żyć obok siebie w zgodzie, przyjaźni i pokoju. Stąd też nazwa głównego koncertu, który odbywa się podczas festiwalu „Szalom na Szerokiej”- szalom z języka hebrajskiego oznacza pokój. Używane jest ono jako przywitanie.

Ujęcie z kamery na Starą Synagogę przy ulicy Szewskiej 24 w Krakowie

Jest to wielogodzinny koncert od kilkunastu lat transmitowany zarówno w Internecie jak i ogólnopolskiej telewizji. Na scenie można zobaczyć takie gwiazdy jak: Liraz, Bester Quartet, Grażyna Auguścik, Dorota Miśkiewicz, Jorgos Skolias, Sveta Kundish, Rachel Weston i Aviv Weinberg. W czasie całego festiwalu oprócz koncertów odbywają się także pokazy filmów, wykłady, spotkania, warsztaty, w tym także warsztaty kulinarne pozwalające na poznanie kuchni żydowskiej.

Festiwal jest jednym z najbardziej znanych w całej Polsce. Dużą popularnością cieszy się poza granicami kraju w związku z tym docierają tu ludzie z najdalszych części świata. Amerykańska prasa nazwala go nawet „Żydowskim Woodstokiem”. Festiwal ten z niewielkiego wydarzenia rozrósł się do międzynarodowej imprezy. Odbywa się co roku (z przerwą w czasie pandemii), trwa około 10 dni zazwyczaj w czerwcu lub lipcu. Krakowski Kazimierz w czasie trwania Festiwalu Kultury Żydowskiej jest niewątpliwie miejscem, w którym warto się znaleźć.
W tym roku 33. edycja Festiwalu Kultury Żydowskiej odbędzie się od 23 do 30 czerwca w różnych lokalizacjach krakowskiego Kazimierza.

Tagi