Gotowi na podróż w czasie? Wyrusz szlakiem architektury drewnianej Małopolski.

wtorek, 13 maja 2025 7 min.

Artykuł redakcyjny

Małopolska to region pełen kontrastów. Z jednej strony tętniący życiem Kraków, z drugiej – zapomniane wsie i doliny, w których czas zdaje się płynąć wolniej. To właśnie tam, z dala od zgiełku, znajduje się prawdziwy skarb: Szlak Architektury Drewnianej Małopolski. To nie tylko turystyczna trasa – to opowieść o kulturze, wierzeniach, kunszcie ciesielskim i duchowości. A wszystko zaklęte w drewnie.

zdjęcie: shutterstock.com/licencja

Szlak liczy ponad 250 obiektów, z czego kilkadziesiąt udostępnionych jest do zwiedzania. Wśród nich są kościoły, cerkwie, dzwonnice, chałupy, spichlerze i skanseny. Cztery z nich zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, co tylko potwierdza ich unikalną wartość. Ale to nie liczby robią największe wrażenie – tylko atmosfera miejsc, które zachwycają ciszą, zapachem starego drewna i detalami, które przetrwały setki lat.

Wycieczka przez drewniane serce Małopolski – osobista relacja z podróży

Zamiast wybierać losowe punkty na mapie, postanowiłem potraktować tę podróż jak pielgrzymkę – nie tylko przez miejsca, ale i przez emocje. Ruszyłem z zachodu Małopolski, kończąc trasę na wschodzie, tuż przy granicy ze Słowacją.

1. Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim – miejsce jak z legendy

Naszą wędrówkę zaczynamy w Dębnie Podhalańskim. To tutaj znajduje się jeden z najsłynniejszych drewnianych kościołów w Polsce – świątynia św. Michała Archanioła, wpisana na listę UNESCO. Z zewnątrz wygląda jak z baśni: ciemne drewno, łamany dach, delikatna wieżyczka. Ale to wnętrze rzuca na kolana.

Na ścianach – średniowieczne polichromie z XV wieku, wykonane naturalnymi barwnikami: ochra, węgiel, wapno. Ich intensywność zadziwia – wszystko malowane ręcznie, bez szablonów. Zapach drewna miesza się z kadzidłem. Czuję się jak w innym świecie.

Ciekawostka: Drewno użyte do budowy pochodzi z drzew ściętych około 1440 roku. Oznacza to, że modrzewie te rosły w czasach Władysława Jagiełły.

2. Kościół św. Marcina w Grywałdzie – cisza i gotyk w drewnie

Zaledwie godzinę jazdy dalej trafiamy do Grywałdu. Ten kościół nie jest tak znany, ale kryje w sobie coś wyjątkowego – średniowieczną surowość gotyku zamkniętą w ciepłym drewnie. Wchodzę po skrzypiących schodkach, a w środku uderza mnie cisza. Nie cisza pustki – ale obecności.

Na belkach widnieją znaki ciesielskie – tajemnicze symbole, którymi dawni mistrzowie oznaczali swoje dzieła. Na suficie anioły i diabły walczą o dusze – malowane prostą ręką, ale z ogromnym ładunkiem emocji.

Ciekawostka: Według lokalnych podań, drewno użyte do budowy kościoła pochodzi z jednego dnia ścinki. Miało to zapewnić „jedność duchową” konstrukcji.

3. Cerkiew św. Paraskewy w Kwiatoniu – drewno, które unosi się nad ziemią

Czas na perełkę Łemkowszczyzny – cerkiew w Kwiatoniu. Trzy wieże, z których każda symbolizuje inną osobę Trójcy Świętej, strzelają ku niebu. Konstrukcja wygląda lekko, jakby nie dotykała ziemi. Ale to tylko złudzenie – cerkiew stoi tu od XVIII wieku i przetrwała wszelkie burze historii.

Ikonostas w środku to dzieło sztuki. Złoto, błękity, głębokie czerwienie – całość tworzy wizualną symfonię. W bocznej kaplicy wiszą małe medaliki – pozostawione przez pielgrzymów, którzy przyszli tu z modlitwą.

Ciekawostka: Mistrzowie budujący cerkiew nie użyli ani jednego gwoździa – wszystko złączono drewnianymi kołkami i zamkami ciesielskimi.

4. Cerkiew w Powroźniku – tam, gdzie piekło malowane jest z pasją

Kolejny przystanek to Powroźnik. Miejsce niepozorne, ale cerkiew, którą tam znajdziemy, kryje jedną z najbardziej ekspresyjnych scen Sądu Ostatecznego, jakie widziałem. Demony ciągną grzeszników za języki, ogień sięga nieba, a święci patrzą z góry z niepokojem.

Obok tego dramatu – spokojna ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem. Kontrast ogromny, ale bardzo ludzki.

Ciekawostka: Cerkiew została przeniesiona na obecne miejsce po wielkiej powodzi w XVIII wieku. Jej poprzednia lokalizacja leży dziś kilkadziesiąt metrów pod poziomem rzeki.

5. Kościół św. Jana Chrzciciela w Orawce – sakralność z góralską duszą

Na zachodnich rubieżach Małopolski leży Orawka. Miejscowość jakby zapomniana przez czas, a w niej – kościół pełen kolorów i folkloru. Wnętrze zaskakuje: święci w góralskich strojach, polichromie z owcami, pasterzami i orawskimi chatami.

zdjęcie: shutterstock.com/licencja - Kościół św. Jana Chrzciciela w Orawce wzniesiony przez lokalnych mistrzów z użyciem wyłącznie drewnianych kołków i klinów, bez jednego gwoździa.

Tutaj sacrum miesza się z codziennością, a wszystko to w najczystszej formie baroku ludowego.

Ciekawostka: To jedyna świątynia w Polsce, w której zachowały się oryginalne malowidła ukazujące ludność wiejską w codziennych czynnościach – pasanie owiec, wypiek chleba, pranie w potoku.

6. Cerkiew w Bartnem – między ikoną a ciszą

Wioska Bartne leży daleko od głównych szlaków. Droga tu jest kręta i wąska, ale warto. Cerkiew położona na wzgórzu wygląda jak z obrazu. Wnętrze – mroczne, ciche, chłodne. Ikony pokryte kurzem, ale pełne wyrazu.

Siedząc na ławie, słyszę tylko ptaki i szum liści. To miejsce jest idealne dla tych, którzy chcą poczuć duchowość nie przez słowa, a przez ciszę.

Ciekawostka: Podczas renowacji odkryto malowidło przedstawiające łemkowskiego chłopa grającego na fujarze – możliwe, że to autoportret twórcy ikonostasu.

7. Kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej – finał z magią w tle

Zamykamy naszą podróż w Lipnicy Murowanej. Stoi tu jeden z najstarszych drewnianych kościołów w Polsce – św. Leonarda. Skromny z zewnątrz, ale pełen magii. Ściany malowane są w motywy roślinne, a przy wejściu zachował się tzw. „kamień ofiarny” z czasów pogańskich.

To miejsce pokazuje, jak chrześcijaństwo zrosło się tu z dawnymi wierzeniami. I jak drewno potrafi opowiedzieć historię dłuższą niż papier.

Ciekawostka: Według tradycji, kościół zbudowano na miejscu dawnego cmentarzyska pogańskiego. W niektóre noce podobno słychać śpiew z podziemi.

Zaginione techniki i tajemnice ciesielskie

Architektura drewniana Małopolski to również historia zapomnianych technik budowlanych. Jedną z nich jest tzw. "zacios ślepy", czyli łączenie belek na narożnikach bez ich widocznego wyprowadzenia. Technikę tę stosowano, by zabezpieczyć konstrukcję przed wodą i śniegiem. Ciekawe, że znajdziemy ją m.in. w kościele w Dębnie Podhalańskim – obiekcie UNESCO – ale też w mniej znanym dworze w Dołędze.

Inna technika to tzw. "łamana więźba", dzięki której dachy świątyń mogły mieć nieregularne, ale bardzo odporne na osuwanie się pokrycia. Przykładem może być kościół w Orawce – jeden z najstarszych kościołów drewnianych na Podhalu, wzniesiony przez lokalnych mistrzów z użyciem wyłącznie drewnianych kołków i klinów, bez jednego gwoździa.

Szlak architektury drewnianej Małopolski - zmienia perspektywę

Zwiedzanie szlaku architektury drewnianej Małopolski to coś więcej niż turystyka – to zanurzenie się w lokalnej kulturze, zetknięcie z geniuszem dawnych cieśli i artystów, odkrycie duchowości, która przetrwała wieki. Każda z tych świątyń opowiada inną historię – o czasie, miejscu i ludziach. Jeśli jeszcze nie ruszyłeś tym szlakiem, to czas zaplanować swoją własną podróż. Bo drewno w Małopolsce nie tylko żyje – ono przemawia.

Pozostaw swojego e-maila, a raz w tygodniu powiadomimy Cię o nowych treściach redakcyjnych czy ciekawych wydarzeniach które mają miejsce w branży turystycznej.

Adres e-mail:

Prosimy podać poprawny adres e-mail.

* Oświadczam, że zapoznałem/łam się oraz akceptuję Politykę Prywatności

Wymagamy oświadczenia i akceptacji polityki prywatności.

* Wyrażam zgodę na przetwarzanie przez firmę WebCamera Media Sp. z o.o. moich danych osobowych.

Wymagamy wyrażenia zgody na przetwarzanie danych abyśmy mogli wysłać newsletter.

Tagi